Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal) in Sociaal | Odi Odi
maak hier een luku afspraak
Header Praktijk Baaswaterval

Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal)

  • 12 reactie(s)
  • 12084 x bekeken
  • 12 reactie(s) 12084 x bekeken
*

Offline Luangu Masra

  • ******
  • 1666
  • Luangu ini wan bon
    • Bekijk profiel
bewerk
Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal)
« Gepost op: 29 juni 2008, 18:04 »
Krio (taal)

Gesproken in: Sierra Leone
Sprekers: ca. 500,000 moedertaalsprekers, ca 4 miljoen als tweede taal


Krio (ook wel Creo of Creole) is een op het Engels gebaseerde Creoolse taal in Sierra Leone en fungeert naast moedertaal van de Krio ook als lingua franca. Krio wordt gesproken in de hoofdstad Freetown, het schiereiland waarop Freetown ligt, op de Banana Islands, York Island, in Bonthe, en door Sierra Leoners die hun stamtaal niet spreken en voor wie het de moedertaal is. Het wordt ook gesproken in de provincies, maar dan meer in provinciale steden dan in dorpen.

Krio is gebaseerd op het Engels, met veel invloed van Afrikaanse talen (voornamelijk Yoruba en Twi) en enige invloeden uit het Portugees en Frans. Op het gebied van intonatie, grammatica en woordenschat zijn er overeenkomsten met Caribische Creooltalen zoals het Jamaicaanse Patois, het Bajan en het Sranantongo. Ook zijn er sterke overeenkomsten met het Nigeriaanse en Kameroense Pidgin English. Het Aku en het Krio Fernando Po zijn dialecten van het Krio.

Enkele voorbeelden van woorden die te herleiden zijn uit het Engels:

Pikin   (Pickaninny) Kind
Fodon   (Fall down) Vallen


Di wi kwa Sranan a bun.
Ma Luangu Kondre, a ben moro bun.


*

Offline Luangu Masra

  • ******
  • 1666
  • Luangu ini wan bon
    • Bekijk profiel
bewerk
Re: Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal)
« Reactie #1 Gepost op: 29 juni 2008, 18:17 »
Ontstaan van de taal
Het ontstaan van het Krio wordt doorgaans betwist door taalkundigen, maar één ding is zeker; het is ontstaan door interactie tussen de verschillende groepen ex-slaven zoals (Britse en) Amerikaanse, Jamaicaanse marrons, andere West-Indiërs en bevrijde Afrikanen. Over het precieze ontstaan van de taal circuleren twee theorieën.

Eerste theorie
Volgens de eerste theorie vloeide Krio voort uit één of meerdere Creooltalen die de kolonisten uit Amerika (continent) spraken en zou door interactie met de bevrijde Afrikanen zijn beïnvloed door Afrikaanse talen. De invloed van het Krio verspreidde zich vervolgens over de rest van Brits West-Afrika en beïnvloedde daar de plaatselijke pidgintalen (Huber 1999, 2000).

Tussen 1808 en 1863 werden naar schatting zo’n 60 tot 70 duizend bevrijde Afrikanen aan land zijn gezet in The Province of Freedom. Uit cijfers blijkt dat zij in 1840 zo’n 37.000 man telden. In 1860 telden zij 38.375. Het aantal kolonisten uit het Amerikaanse continent werd in 1820 op 20% van de totale bevolking van het schiereiland geschat en op 33% in Freetown. De kolonisten hadden allerlei Creooltalen als moedertaal of waren er tenminste hevig aan blootgesteld. Deze Creooltalen zouden de fundering zijn geweest voor het Krio dat in Freetown op kwam.

Creooltalen uit West-Indië, in het bijzonder die van de Jamaicaanse marrons, hebben in ieder geval een significante invloed gehad op het Krio, zo zijn er veel overeenkomsten tussen het Jamaicaanse Creools en het Krio. Ook kan gesuggereerd worden dat de West-Indische soldaten hun Creooltalen of dialecten hebben geïntroduceerd in Freetown. Bekend is dat grote getalen West-Indische militairen gestationeerd waren in Freetown tussen 1819 en 1870 en dat velen van hen relaties hadden met vrouwelijke kolonisten en bevrijde Afrikanen. Ook de kolonisten uit de Verenigde Staten kunnen enige toevoegende invloed hebben gehad op het Krio, er zijn sterke overeenkomsten tussen het Krio en het Gullah, gesproken in de zuidelijke staten South Carolina en Georgia.

Verondersteld wordt dat de Afrikaanse karakteristieke kenmerken van het Krio – zoals de grammatica en het gebruik van het werkwoord sey / say als complimenteerder - via de Creooltalen van de kolonisten geïntroduceerd werden. Het grootste gedeelte van de slaven was van origine afkomstig uit West-Afrikaanse regio’s waar vooral Kwa talen werden gesproken; zoals Yoruba, Akan en Gbe (Alleyne 1986; Huber 1999, 2000; Winford 2000). Winford (2000: 226) stelt dat de grootste West-Afrikaanse linguïstische input (op Amerikaanse creooltalen) uit Kwa talen blijkt te komen (met Akan dominant in Jamaica en Gbe dialecten in Suriname). Woorden die getuigen van de invloed van het Akan op West-Indische/Amerikaanse Creooltalen en Krio zijn bijvoorbeeld:

Nyam (Uit het Twi) Eten

Na (ww) (Uit het Akan) Zijn
 
De (ww) (Uit het Ibo) Zijn (zich bevinden, plaatsvinden, etc)

Een bekend voorbeeld van invloed van het Ibo op West-Indische/Amerikaanse Creooltalen en daardoor op Krio is bijvoorbeeld una in het Krio, unu in African American Vernacular English, Jamaicaans, Bajan en Sranan . Unu betekent jullie, ook in het Ibo.

Jamaicaanse woorden (verbasterd Engels) die in het Krio terug te vinden zijn:

Gyal  = Meisje
Dis ya  = Dit (hier)
Doti  = Vuil, afval
Lillibit  = Klein beetje
Ron-bèlè (Van Jamaicaans: ‘running belly’)  = Diaree
Sidon  = Zitten
Soso  = Alleen maar, slechts
Tan  = Staan, blijven
Yai  = Oog/ogen
De de =  Er/daar zijn
Poto-poto  = (Moeras)grond
Bobi = Borst(en)
Gumbe = Gumbe drum
Chuk / Tyuk = Steken, Prikken, Doorboren

*

Offline Luangu Masra

  • ******
  • 1666
  • Luangu ini wan bon
    • Bekijk profiel
bewerk
Re: Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal)
« Reactie #2 Gepost op: 29 juni 2008, 18:49 »
Tweede theorie
Anderen beweren dat er al een soort 'gebroken Engels' werd gesproken langs de kust van West-Afrika. Tussen 1447 en 1650 floreerde de handel tussen Portugezen en Afrikaanse stammen langs de kust, het Portugees vormde hierbij de basis voor de handelstaal en de Portugese invloed op de regio was groot. Met name de Engelsen, maar ook Fransen, Hollanders en Denen vergrootten langzaam hun posities in de handel en zo verminderde de bestaande Portugese invloed enorm, terwijl die van de andere Europeanen juist groter werd.

De taal die ontstond werd bekend als Guinea Coast Creole English (GCCE), ook wel een pidgintaal genoemd. Door de contacten tussen Afrikanen en Europeanen en interraciale verhoudingen kwam er ook een kleine vertegenwoordiging mulatten, voor wie het GCCE de moedertaal werd. Het GCCE zou vervolgens vanaf 1787 zijn beïnvloed door het Engels/Creools dat de kolonisten spraken en de verscheidene Afrikaanse talen die de bevrijde Afrikanen spraken. Woorden die getuigen van de invloed van Portugees en Frans op het GCCE en zo indirect op hedendaags Krio:

Krio woord      Betekenis                            Taal van herkomst                     Oorspronkelijk woord
Sabi                   Weten, kunnen, kennen         Portugees                                Saber
Na                      In, naar                               Portugees                                Na
Sampata             Schoen                                Portugees                                Sapata
Bokú                   Veel                                    Frans¹                                     Beaucoup

¹Bokú wordt in de zelfde betekenis van het woord ook gebruikt in het zuiden van de Verenigde Staten en zou dus ook meegebracht kunnen zijn door Amerikaanse kolonisten in de 18e en 19e eeuw.

Veruit de meeste bevrijde Afrikanen waren Yoruba en zodoende hebben ook de Yoruba een behoorlijke invloed gehad op de woordenschat, het sociale leven, gewoonten en gebruiken van de Creoolse samenleving. Ondanks de grote invloed van Afrikaanse talen, is de grammatica van het Krio, in essentie wel die van Creooltalen in de Nieuwe Wereld (Huber,1999).

Woorden die getuigen van de invloed van het Yoruba op Krio:

Ogpolo   =  Kikker/pad
Yawo      = Bruid
Wowo     =  Lelijk


Andere woorden die te herleiden zijn uit Afrikaanse talen:
   
Krio woord                Betekenis                Taal van herkomst           Oorspronkelijk woord Bilolo                        Slang                      Boloki¹                            Bilolo
Kongosa                    Roddel                    Twi²                                Nkonkonsa

¹ Taal in het huidige Congo
² Taal in het huidige Ghana
« Laatst bewerkt op: 29 juni 2008, 18:53 door Luangu Masra »
*

Offline Luangu Masra

  • ******
  • 1666
  • Luangu ini wan bon
    • Bekijk profiel
bewerk
Re: Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal)
« Reactie #3 Gepost op: 29 juni 2008, 19:10 »
Spelling en uitspraak
De spelling waarvoor gekozen is ligt in tegenstelling tot het Engels zo dicht mogelijk bij de uitspraak. Krio kent feitelijk alle letters van het alfabet, op de Q en de X na, de H wordt bijna nooit uitgesproken. Opmerkelijk zijn de zachte, rollende R (in tegenstelling tot de harde R in het Engels en Nederlands) en de duidelijke T, bijna zoals in het Nederlandse politie.


Beknopte grammatica
Het Krio kent zoals veel Creoolse talen geen vervoeging van werkwoorden, het persoonlijk voornaamwoord geeft aan om wie het gaat. Ik loop, jij liep, hij heeft gelopen, wij gaan lopen etc. in alle gevallen blijft het werkwoord waka.
Tijdsaanduidingen (tegenwoordige tijd/verleden tijd/voltooid verleden tijd/toekomende tijd) worden aangegeven door toevoegingen. Bij de tegenwoordige tijd¹ zet men de (ww. uit het Ibo = zijn) voor het werkwoord. Bij de verleden tijd² kan bin (van het Engelse been) worden gebruikt en bij de voltooid verleden tijd don (van het Engelse done). De toekomende tijd krijgt er go bij.
Voorbeeld:

Ik loop                        (Mi) A de waka
Jij liep                          Yu/i bin waka
Hij heeft gelopen          I don waka
Wij gaan lopen            Wi go waka

¹ Er zijn enkele uitzonderingen; de komt in de tt nooit voor de werkwoorden memba, sey, sabi, ebul en kin.

² Voor de verleden tijd geldt dat volstaan kan worden met het persoonlijk voornaamwoord en het werkwoord. Dus: hij liep kan óf i waka zijn, maar óók i bin waka.

Lidwoorden: het of de = di. Als een wordt gebruikt in de zin van één dan wordt dat vertaald met wan (afgeleid van het Engelse 'one'). Wan is ook een telwoord.
Meervoud wordt aangeduid met het lidwoord den. Er volgt geen verbuiging van het zelfstandig naamwoord.
Voorbeeld:

Het huis      Di os
Een huis
     Wan os
Huizen
       Den os

Het gebruik van de complementeerder sey/sé als het voegwoord dat.
Voorbeeld:

Una memba sey na in bin go na os?     Denken jullie dat híj naar huis ging?

Voorbeeldzinnen
Na udat bin kam?                Het-is wie (vt) komen Wie kwam er?
Di pikin don go na makít
      Het kind (vvt) gaan naar markt Het kind is naar de markt gegaan
I bai klos gi in pikin
             Hij kopen kleren voor zijn kind Hij kocht kleren voor zijn kind
Gast

africanqueen

bewerk
Re: Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal)
« Reactie #4 Gepost op: 16 juli 2008, 10:34 »
Interessant om te weten,


groetjes afri :smile:
*

Offline Luangu Masra

  • ******
  • 1666
  • Luangu ini wan bon
    • Bekijk profiel
bewerk
Re: Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal)
« Reactie #5 Gepost op: 16 juli 2008, 12:14 »
WETENSWAARDIGHEDEN OVER HET SRANAN

* De taal heette vroeger eerst Neger-Engels, maar werd later veranderd in Sranang Tongo, thans heet het Sranan

* Het Sranan kent geen ng aan het eind  van een woord.
   Dus man = man en geen mang
   Vallen = fadon en geen fadong
   Kunnen = kan en geen kang

* Het Sranan kent geen 'J' . De 'J' wordt een 'Y' in het Sranan.
   Dus Jaw wordt Yaw
   Jakob wordt Yakopsi
   Banja  wordt Banya

* Het Sranan kent geen meervoud, dus geen 's
   Wan winti , tu winti, difrenti winti, ala winti
   Wan batra (fles), dri batra
    Wan Ingi, tu Ingi
   Wan Aisa, tu Aisa
   Wan Yaw, sebi Yaw
   Wan Kromanti, sebi Kromanti.

* Het Sranan kent geen V. V wordt F.
   Geen bravu maar brafu (soep)
   Geen ovrena maar Ofrena
   Geen vuru (veel) maar furu
   

* Het Sranan kent geen OE maar U
   Geen Brafoe maar Brafu
   Geen Viadoe maar Fiadu
   Geen Apoekoe maar Apuku
   Geen Loeangoe maar Luangu
   Geen Sabakoe maar Sabaku
Gast

africanqueen

bewerk
Re: Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal)
« Reactie #6 Gepost op: 01 september 2008, 01:53 »

Het Sranan is een prachtige taal. Je hoort wel eens dat men  het Sranan grof vindt. Maar het is de toon die de muziek maakt.

groetjes afri :smile:


Gast

Bayon Kwaku

bewerk
Re: Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal)
« Reactie #7 Gepost op: 21 februari 2009, 22:29 »
Bij mijn bedrijf werkte eens een schoonmaker, die uit Sierra Leone kwam, hij was gevlucht naar Zuid-Afrika en kwam uiteindelijk via Engeland, want daar zat zijn moeder, in Nederland terecht met Europees paspoort.
Daar kwam ik achter dat Krio in sommige dingen wel op Sranantongo lijkt.

vb. Hij was aan het telefoneren en toen hij klaar was zei hij plagerig: Joe sabi whitten mi aah taakin.
Toen ik antwoorde dat ik dat wel verstond, omdat wij ook sabi gebruiken en hij mij ooit vertelde dat whitten wat betekende, toen schrok hij   :lol:
Om op te schrijven is een beetje moeilijk, maar de uitspraak leek heel veel op Yu sabi <witten> mi <a> taki

*

Offline meljo

  • ******
  • 2062
  • Be the change you want to see in the world
    • Bekijk profiel
bewerk
Re: Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal)
« Reactie #8 Gepost op: 22 februari 2009, 10:56 »

Odi Odi LM,

Ik lees je stukje over de Surinaamse taal en vindt het heel leerijk en interessant.
Grang Tangi voor de info. en de tijd die je er voor neemt op het op te schrijven!

Groet,

Meljo.

*

Offline Boogschutter

  • ******
  • 1336
  • mi na wang bigi oema na mi oso sa mi wani mi ka do
    • Bekijk profiel
bewerk
Re: Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal)
« Reactie #9 Gepost op: 20 juni 2009, 09:07 »
Goed om te weten,

vooral voor het nieuws in het Sranan,  Nunsu ini sranan tongo

Odi
mi na wan bigi oema in mi oso sa mi wani mi kan doe, hatcheeeee
*

Offline Tanta

  • *****
  • 400
    • Bekijk profiel
bewerk
Re: Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal)
« Reactie #10 Gepost op: 21 december 2015, 06:49 »
Sranan   Suriname
*

Offline Luangu Masra

  • ******
  • 1666
  • Luangu ini wan bon
    • Bekijk profiel
bewerk
Re: Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal)
« Reactie #11 Gepost op: 02 januari 2016, 14:15 »
Odi Odi LM,

Ik lees je stukje over de Surinaamse taal en vindt het heel leerijk en interessant.
Grang Tangi voor de info. en de tijd die je er voor neemt op het op te schrijven!

Groet,

Meljo.



Graag gedaan Meljo
Gast

Ludwich van Mulier

bewerk
Re: Het Sranan (taal) afgeleid van de Krio (taal)
« Reactie #12 Gepost op: 27 mei 2018, 17:28 »
Een leuk artikel vol assumpties, aannames die nooit wetenschappelijk onderzocht zijn. Jammer dat de identiteit van de schrijver niet bekend is.  Europese taalkunde is Eurocentrisch. Op meerdere continenten  bestaan talen die authentiek zijn, zo ook in Afrika. Voorbeeld van een slordigheid van de scribent; "- afgeleid van -"  is niet hetzelfde als  "typische overeenkomst in fonemen, woorden en/of klanken". Toch zijn het deze rudimentaire stappen die zullen leiden tot een uitgebreide, betrouwbare, diepgravende beschrijving en etymologie  van het Sranan. We staan aan de voet van een zeer hoge berg. Alle bijdragen zijn welkom en zo heb ik ook waardering voor deze bijdrage en de pogingen van de scribent achter de waarheid te komen van het Sranan. Veel systemen en woorden in Europese talen zijn niet authentiek ( de Indo-Europese taalfamilie heeft veel onderling gejat), Daarom kunnen de Europese talen niet het uitgangspunt zijn van kwalificatie. Hierover bestaan ook onderlinge verschillen tussen  de theorieën van creooltaal-deskundigen.

Gerelateerde onderwerpen